Çok yapraklı takvimlerin içerdiği bilgileri tek bir karton düzlem üzerinde toplayan Derviş Mehmed el-Hasib el-Mevlevi’nin evā’il-i Mart 1134 yevm-i ḫamīsinde (MS 5 Mart 1722, Perşembe) hazırladığı bu yıllık takvimi, Osmanlı takvim geleneği içinde biçimsel yönden alışılmışın dışında bir örneği temsil etmektedir. Bu takvim üzerinde yer alan her yarım daire, eğriler ve yatay çizgiler, aynı anda birçok şeyi temsil etmek için özel bir amaçla çizilmiştir. Örneğin, takvimin merkezinde yer alan büyük yarım daireler, dikey boyutta yer alan gezegen sıralanışı sebebiyle gezegen feleklerini temsil etmektedir. Derviş Mehmed ayrıca bu sıralanışı, takvimi iki parçaya ayırmak için kullanmış ve her bir daire dilimini aylara bağlamıştır.  Osmanlı malî takvim özelliğine uygun olarak Mart ayından Şubat ayına kadar sıralanan bu aylar, takvimin sağ alt daireden başlayarak saat yönünün tersine sol tarafa doğru devam eder. Takvimin altında yer alan daha küçük iki yarım daireler ise Ay konaklarını temsil eder. Konakların sayısal sıralaması takvimin sağ yarım dairesinden saat yönünün tersine doğru birinci konak Seretan’dan başlayarak on dördüncü konak Simâk’a kadar devam etmekte, daha sonra yine saat yönünün tersine doğru sol yarım daireden 15. konak Gafre’den 28. konak Reşâ”ya kadar devam etmektedir. Bu küçük yarım dairelerin, gezegen kürelerini ve aynı zamanda Rumi ayların sınırlarını temsil eden diğer büyük yarım dairelerle kesişimleri ise konakların aylarla ilişkisini temsil eder. Takvimin sol köşesinde, H 1134-1141 (1722-1728) yıllarını kapsayan bir gurrenâme; sağ üst köşede ise merkezden dışa doğru sırasıyla gezegenlerin ve yedi iklimin isimleri rüzgâr yönleriyle ilişkisine bağlı olarak dairesel bir diyagram yer alır. Tüm bu özellikleriyle takvim aynı zamanda bir kağıt alet haline gelmiştir. Bu yüzden, son yıllarda bilim tarihçileri arasında giderek daha çok dikkat çekmeye başlayan kağıt astronomi aletleri konusu çerçevesinde de incelenmeye değer bir kaynaktır.

Sitemizin logosu, bir Osmanlı âliminin mikrokozmos ve makrokozmos ilişkisini zamansal bağlamıyla yansıttığı bu ilgi çekici takvimden esinlenerek hazırlanmıştır.

Görselin kaynağı için bkz. Derviş Mehmed el-Hasib el-Mevlevi, Takvim-i sâl 1134-1135, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Bilim Tarihi Koleksiyonu, No.540, 1 yaprak. 

Detaylı bilgi için bkz.

Danışan, G. (2021). The Paper Instruments in the History of Ottoman Astronomy. Bulletin of the Scientific Instrument Society, No. 149: 38. https://www.academia.edu/49139870/The_Paper_instruments_in_the_History_of_Ottoman_astronomy

Danışan, G. (2022). An unusual example of Ottoman paper instruments: The calendar of Derviş Mehmed el-Hasib el-Mevlevi. Darina Martykánová, Cumhur Ersin Edıgüzel (Edt.), Science, Technology and Beauty: Glimpses of al-Andalus and the Ottoman Empire, İstanbul University press (baskıda).